Büyük ustalar oyunun ilk bölümünde nasıl oynadıklarına, ne tür stratejileri kullanırlar göz atalım bu derste. Bunu anladığımızda modern satranç teorisini anlamakta ilerleme kaydetmiş sayılırız.
Beyazın ilk hamleden dolayı üstün olmadığını düşünen satranç uzmanları var. Hızlı hareket gerektiren sporlarda bile çok ufak olsa da oyuna başlayan taraf avantaj sahibi olabiliyor. Satrançta her zaman beyaz taraf olmak tercih edilir. Burada önemli olan siyahın nasıl hareket edeceğidir. Beyaz ve siyahı ayrı ayrı inceleyelim.
Beyaz
Beyazla oynayan modern bir büyük ustanın kafasında üç değişik fikir oluşabilir.
a) İlk hamle avantajının sakin bir biçimde devam ettirilmesi.
b) Hızlı bir şekilde hücuma geçilmesi.
c) Mühürlenmiş kaynak.
a) Ustalar kesin kazanma olmadığı zamanlarda keskin devam yollarına girmez ve daha sakin yolları tercih ederler. Bu metot aynı zamanda keskin devam yollarını seven oyunculara karşı uygulanabilir ve bu şekilde rakip kontrol altında tutulabilir. Sakin devam yolları; piyon değişmeleri ve kilitlenmiş piyon formasyonları karakteristiklerine sahiptir. Beyazın amacı, satranç teorisi tarafından beyazın sahip olduğu kabul edilen hafif üstünlüklerin devam ettirilmesidir. Bu tür oyunun örnekleri Vezir Gambiti’ndeki Karlsbad Varyantı Slav Savunması, Caro-Kann vb.
Merkezde oyun sakindir. Piyon formasyonun düzgün olması, açık hatların eksikliği ve doğrudan bir çarpışma eksikliği belirgindir.
b)Hızlı hücum tarzı yukarıda anlatılan oyun tarzından çok farklıdır. Bu oyun tarzı da hala günümüzde de yerini korumaktadır. Şaşırtan g2-g4-g5 ve hatta g6 sürüşü ve Sicilya Savunması’nda oluşan 1.e4 c5 2.Af3 d6 3.d4 cd4 4.Ad4 Af6 5.Ac3 e6 6.g4!?
Diğer erken saldırı yöntemleri Ff1xb5 Ac3-d5 veya Ad4-f5 ile Sicilya’da taş fedaları olabilir.
c) Bazen ustalar merkezde sadece bir piyon sürüşü yaparlar fillerini Fianchetto ile geliştirirler ve rakiplerinin merkezi ele geçirmelerine izin verirler. Buradaki sakinlik aldatıcı olur çünkü siyahın dikkatsiz bir hamlesinde beyaz taşlar rakibe ciddi hasar verirler.
Oyun yavaş gelişmiş gözükmektedir. Bu da aldatıcıdır. Beyazın sıkışık taşları bir anda çözülüp, hızla gelişerek beyaza atak sonucunda güzel bir kazanç getirebilir. Siyah taraf aldanmayıp dikkatli olmalıdır.
Siyah
Beyazın ilk hamle üstünlüğü siyahı açılışta değişik metotlar uygulamaya mecbur kılıyor. Modern teoride bulunan üç değişik yoldan bahsedelim.
a) Eşitlik için oynamak.
b) Bağımsız bir plan uygulamak.
c) Mühürlenmiş kaynak metodu.
a) Eski yıllarda siyah da eşitliği sağlayabilmek için sakin bir şekilde manevralar yapmaya devam ederdi. Bu yöntem günümüzde de en üst düzeyde uygulanmaktadır. Siyah her oyun da kazanca oynamak zorunda değildir ve berabere de iyi bir sonuç kabul edilebilir. Bu durumlarda Siyah Vezir Gambiti’nde Capablanca’nın dxc4 ve Af6-d5 sadeleştirme manevrasını uygulayabilir veya benzer Lasker Varyantı’nı kullanabilir. Vezir Hint Savunması’nda da aynı fikirler görünmektedir.
Bu tür açılışlar psikolojik sebeplerden de oynanabilir. Eğer rakibiniz karmaşıklığı seven ve feda yapmaktan çekinmeyen biriyse bu tür açılışlar tercih edebilirsiniz. Bu sayede rakibinizin hayal kırıklığına uğrama ihtimali artabilir.
b) Bu metod ilk kez Chigorin tarafından uygulanmaya başlamıştır. Günümüzde de çok sık uygulanır. Siyah beyazın ilk hamle üstünlüğünü önemseyip eşitlemeye çalışmaz. Kendi aktif oyun planını sergiler ve rakibini bu plana karşı önlem almak zorunda bırakır. Böylece oyunu eşitleme kaygısı ortadan kalkar.
Modern satranç teorisi iki özgün plandan bahsetmektedir. Birincisi, Grünfeld Savunması, Alekhine Savunması ve Nimzo hint Savunması’nda olduğu gibi beyazın merkezine karşı saldırı düzenlemektir. Diğeri ise kanatta oyunu geliştirmektir. Siyahın oynadığı Sicilya Savunması’nda, a6,b5 oynanan Benoni Savunması’nda ve aynı hamlelerin piyon feda ederek oynandığı Benko Gambiti’nde görülebilir. Konumlara bakalım.
c) Mühürlenmiş kaynak yöntemi siyah için de potansiyel bir enerji oluşturabilir. Burada başarı riskle yan yana yer alır. Bu oyun tarzı daha çok eski nesilden oyuncular tarafından uygulanmaktadır. Bu tür oyuncular gönüllü bir pasiflikle, zorunlu bir pasiflik arasındaki sınırı aşmamayı arasındaki ince çizgiyi görebiliyorlar. Tabii aynı teoride son gelişmeleri takip edememe sebebinden kullanıldığı olmaktadır. Daha çok Pirc Savunması’nda Şah Hint Savunması’ nın a6,c6 Kab8 ve b5’li varyantlarında görülür. Aşağıdaki diyagramları inceleyelim.
Şimdi farklı bir yönden bakabilmek adına Sovyetler Birliği’nde açılışların nasıl olduğunu göz atalım. Sicilya Savunması’ nın bir varyantını inceleyelim.
1.e4 c5 2.Af3 d6 3.d4 cd4 4.Ad4 Af6 5.Ac3 a6 7.Fg5 e6 8.f4
Polugaevskiy 7…b5 tavsiye etmiştir.
Ana devam yolu 8.e5 de 9.fe varyantından sonra ortaya çıkıyor.
9…Vc7.
Siyah bu riskli görünen varyantını refüte edebilmek için pek çok girişimde bulunmuştur. 10.Af3 denemesinden sonra 10…b4 ile siyah tatmin edici bir oyun elde eder. Sonrasında ilgi daha çok Simagin’ in 10.Ve2 hamlesi üzerinde yoğunlaşmış ve uzun bir süre bu beyazın en iyi hamlesi kabul edilmiştir.
En son gelişme 1979 yılında Beliavsky Polugaevsky oyununda geldi. Polugaevsky Beliavsky’nin 10.Ve2 hamlesini bekleyerek bu varyantı yine oynadı ama Lvov’lu büyük usta şu şekilde devam etti 10.ef6 Ve5 11.Fe2 Vg5 12.0-0 Ve5 ve şimdi 13.Af3
Oyun şu şekilde devam etti: 13…Fc5 14.Şh1 Vf6 15.Ae4 Ve7 16.Afg5 0-0 17.Af7! ve beyaz üstünlüğünü kazanca çevirdi.
Daha sonra aynı yıl Polugaevsky aynı varyantı yine Grünfeld karşısında Riga İnterzonali’nde kullandı.
10.Ve2 Afd7 11.0-0-0 Ac6 12.Ac6 Vc6 13.Vd3 h6 14.Fh4 Fb7 15.Fe2 Vc7 16.Khe1 Ac5 17.Vh3 b4 18.Ab5!?
Bu hamle ancak saatlerce süren bir analizden sonra bulunabilen bir refüteyle cevaplanabilir.
18…ab5! 19.Fb5 Fc6 20.Vf3
20…Ab3!! Şaşırtıcı bir darbe!
21.cb3Fb521.Şb1 Aa5 22.Kd4 Kc8 23.Ked1 g5 24.Fc6 Vc6 25.Vd3 Fe7 26.Fe1
0-0 Siyahın fazla taşı kazanç getirdi. Polugaevsky’ nin ustalığını görmek açısından…
21.ab Ka1 22.Şd2 Vd7 23.Şe3Fc5 24.Şf4 g5 25.Şg3 Kd1!! Tek hamle ve diğer devam yollarını kaybeder.
26.Fc6 Ke1 27.Fd7 Şf8 28.Vf6 Ke3 29.Şf2 Ke5 30.Şg3 Ke3 31.Şf2 Ke4 32.Şg3 Fd6 33.Şh3 Kh4 mat
Bu tür açılışlardaki mecburi varyantların derinlemesine çalışmanın en iyi örneklerinden biridir. Satranç tarihinde gerçek bir mücadele olmadan kazanılmış pek çok oyun örneği mevcuttur. Fakat bu tür açılış hazırlıklarının olumsuz yönleri de bulunur. Çok sık kullanılan açılışlar rakipler tarafından öğrenilebilir ve favori açılışlarınızı hatırlayarak karşı hazırlık yapabilirler. Bir sonraki günün kurbanı siz olabilirsiniz. Zaten açılışlarla çok hızlı kazanabildiğiniz gibi aynı hızla yenilgiye de uğrayabilirsiniz.
Kısacası mecburi varyantlar oynayan taraf cesaretli olmalı, kendine güvenmeli ve en önemlisi ise sürekli teori çalışmalı. Mecburi olmadığı halde modern satranç oyuncularının fazla düşünmeden girdiği bazı standart pozisyonları da vardır. Buna iki örnek aşağıda yer alan Nimzo Hint ve Şah Hint konumlarıdır.
Bu tür konumlar teorisyenlerin araştırmaları için başlangıç konumu oluştururlar.
Ruy lopez’de Chigorin Sicilya’da Zehirli Piyon Varyantı
Caro – Kann Savunması Nimzo Hint Vc2 d5 Varyantı
Genellikle ustalar bu konumlara bir kaç dakikada ulaşırlar. Açılışta oyun sonu planları yapmak nadirdir.
Karpov-Browne, San Antonio, 1972
1.c4 c5 2.b3 Af6 3.Fb2 g6? Sonrası…
Beyaz 4.Ff6 hamlesi pek beklendik bir durum değildi. Kuvvetli bir fil atla neden değişilir? Beyaz d5 karesinin kontrolünü ele alır ve oyun sonunda vezir kanadı üstünlüğünü kullanabilir.
5.Ac3 Fg7 6.g3 Ac6 7.Fg2 f5 8.e3 0-0 9.Age2 a6 10.Kac1 b5 11.d3 Fb7 12.0-0 d6 13.Vd2 Va5 14.Kfd1 Kab8 15.Ad5 Vd216.Kd2 ve beyaz oyunu kolaylıkla kazanır.
Petrosian Botvinnik, 1963, Ünvan Maçı
1.c4 g6 2.d4 Af6 3.Ac3 d5 4.Af3 Fg7 5.e3 0-0 6.Fe2 dc 7.Fc4 c5 8.d5 e6 sonrası beyaz,
9.de Vd1 10.Şd1 Fe6 11.Fe6 fe
Oyunda beyaz siyah piyonların üç adacıktan oluşmasından uygun bir biçimde yararlanır. Vezir kanadı üstünlüğü için oynamak geçmişte uygulanmış olsa da rakipte adacık oluşturma fikri günümüze aittir. Açılışı, oyun ortasını göz önünde bulundurarak oynamak günümüz ustalarının elinde oldukça kuvvetli bir silahtır. Satrançta bilimsel planlamanın en önemli temsilcileri Botvinnik ve Karpov kabul edilir.
Etkili manevralarla siyah üstünlüğünü kazanca dönüştürmüştür.
Kotov – Furman 1948 oyunu şöyleydi 1.c4 Af6 2.Ac3 c5 3.g3 d5 4.cd ad5 5.Fg2 ab4 6.Af3 Ac6 7.0-0 e5 8.d3 Fe7 9.Ad2 Ad4 10.Ac4 f6
Ve 11.f4!
Merkezi yıkmaya çalışıyor. 11.ef 12.gf 0-0 13.a3 Aec6 14.e3 Adf5 15.Fd5 sonrası beyaz merkezin tüm kontrolüne sahip. Botvinnik’ in oyunlarında benzer açılış oyun ortası bağlantılarını bulabilirsiniz. Bu Karpov için de geçerlidir.
1.d4 d5 2.c4 c6 3.Ac3 dc 4.e4 e5 5.Fc4 ed 5.Af3 Goncharov analizinde
6…dc 7.Ff7 Şe7 8.Vb3 cb!!’ den sonra siyahın Alekhine fikrini refüte edebileceğini gösterir. Tahta başında daha önce çalışmadığımız konumlarla karşı karşıya kalabiliriz. Her konumu az çok tanımak iyi bir oyuncu olabilmek için gereklidir.
Bu uzunca dersimizin ardından oyun ortası nasıl çalışılır onu inceleyelim.
Satranç ileri seviye 14. ders için buraya tıklayınız…
