Analiz ve değerlendirme meselesi bir asırdır gündemde olan bir konu. Günümüzde en önemli yaklaşım her tür tipik konumun çeşitli özelliklere göre sınıflandırılmasıdır. Her türlü oyun ortası pozisyonu iki gruba ayrılabilir.
a) Sezgisel değerlendirme gerektiren pozisyonlar
Olasılıkların insanın hesaplama kapasitesini aştığı, varyantları analiz ederek çözülemeyecek pozisyonlardır. En iyi bilgisayarların bile bu tür konumları çözebileceği şüphelidir. Bu durumlarda oyuncuların belirsiz konumları sevip sevmedikleri ön plana çıkar. Hesaptan ziyade sezgiye dayanılarak değerlendirilen konumlardır. Hesaplama işin sadece bir kısmı. Diğer kısmı ise sezgi. Her zaman bir hamlenin iyi veya bir diğerinin neden kötü olduğunu açıklanamayabilir.
Tal – Filip, Moskova, 1967
Tal sezgisel bir fedaya girişmeye karar veriyor. 19.Af7!? Şf7 20.Vh7 .
İlk hamleleri hesapladı ve yedekleri göreve getirebileceğini düşündü.
20…e5 21.Kd8 Kd8 22.Vh5 Ve6
Siyah tüm tehditleri 23…Vg4 ile etkisiz hale getirmeye çalışıyor ama Tal önceliğini devam ettirmenin yolunu buluyor.
23.h3!
Beyaz şahına kaçış karesi hazırlıyor.
23…Fc5
Siyah, şahını güvenlik altına alma anlamında zorluk çekiyor.
23….Kd6 24.Ke1 Şf8 25.Ke3 Af4 26.Ve5 Ve5 27.Fe5 Kd1 28.Şh2 Fd6 29.Fd6 Kd6 30.Kf3 Kf6 31.Kc3 beyaz üstünlük elde eder.
24.Şh1
Sakin kalabilme gerekliliğine bir örnek.
24…Fd4?!24….Kd6! daha iyi olabilirdi. Beyaz 25.f4 ile devam edebilirdi, ama 25…ef 26.Vc5 Ve4 27.Vd6 Fh3’den sonra durum belirsiz olurdu. Bununla beraber başka bir atak beyaza üstünlük getirir; 25.Ke1 Fd4 26.c3 Fc5 27.c4.
25.Kd1 Kd625…Fb6 26.Kd8 Fd8 27.f4!
26.Fa3 Ka6Kaybettiren hata!
27.Kd4!
1-0 ve 27…ed 28.Fd5 Ka3 29.Vf5 oyunu bitirir.
Özellikle Tal’ in gençlik döneminden bu tür örnekler bulabilirsiniz. Sezgisel konumlar öyle ilgi çekicidir ki bazen Anotoly Karpov, Tigran Petrosian gibi rasyonel oyuncuları dahi cezbedebilir.
Karpov – Dorfman, 1976
14.Ad5 ed 15.Fg7 Kg8 16.ed Vc7 17.Ff6 Ae5
18.Fe5 de 19.f4 Ff5 20.Fh3 Fh3 21.Kh3 Kc8 22.fe Vc4!
Beyazın merkezde iki piyonu ve kanatta bir piyon fazlası var. Siyahın taşları ise oldukça aktif.
23.K1d3 Vf4 24.Şb1 Kc4!Siyah taşlarını doğru sürerek mükemmel bir karşı atağa geçiyor ancak Karpov da pozisyonun üstün olduğunu kanıtlıyor.
25.d6 Ke4 26.Khe3 Ke3 27.Ke3 Vh4 28.Vf3!
Önemli tehditler yaratmaya başlıyor.
28…Vg5 29.Ke1 Vg2 30.Vf5 Kg6 31.Kf1 Vd5 32.de Şe7
Şimdi dengelidir ancak beyaz kazanır.
33.Vf4! a5 34.Vh4! Şe8 35.Vh7 Vf3 36.Vh8 Şe7 37.Vh4 Şe8 38.Vc4! Vb7 39.b3 Ke6 40.kg1 Ke5 41.Kg8 Şe7 42.Vh4 Şd7 43.Vf6! Ke7 44.vf5 Şd6 45.Va5 Ke5 46.Vd8 Şe6 47.Şb2! f6 48.Kf8 Vg7 49.Vc8 Şd5 50.Vc4
1-0
Mantıksal Konumlar
Önemli oyuncuların hepsi, doğru analizleri temel alarak mantıksal bir plan çerçevesinde konumları çözümlerler. Mantıksal planları yapma konusunda en büyük uzman Botvinnik’ dir. Oyununu inceleyelim.
Beyaz merkezin kontrolünü almıştır ve geniş bir alana sahiptir. Rakibe karşı ‘boğma’ planını uygulamayı düşünüyor.
16.Kfd1 Ad417.Fd4 d6 18.a4!Botvinnik bu hamleyi engelliyor.
19…Ae8 19.Ad5 Kc6 20.Fg7 Ag7 21.h4
21…Ke8 22.Kc3 Ah5 23.Vd4 b5
En sonunda konumu kısmen rahatlıyor gibi ancak hepsi Botvinnik’in kontrolü altında.
24.cb ab 25.Kdc1! Kc3 26.Kc3 ba 27.Kc7!
Eğer 27…Vb3? oynarsa 28.Ae7 Ke7 29.Kc8 mat eder.
27…Vb5 28.ba Ve2 29.Vf2 Vf2 30.Şf2 Siyah matı engelledi ancak beyaz, durdurulamaz a4 piyonuyla birlikte konumu kazanç haline getiriyor. Bu tür bir oyun sonunun gelebilme ihtimali, mantıksal ve olasıdır .
30…e6 31.Ab6 Af6 32.a5 Kb8 33.Kc8 Kc8 34.Ac8 Ae8 35.a6 Ac7 36.a7 Aa8 37.Ad6 Şf8 38.e5 Şe7 39.Şe3 f6 40.Şf4 h6 41.Ac8 Şf7 42.Şe4 Şg7 43.Şd4 Ac7 44.Şc5
1-0
Karpov – Unzicker, Nice Olimpiyat, 1974
Genel izlenim beyazın 5. yatayda daha geniş alan sağlayan piyon sayesinde kısmen üstünlük sağladığı yönündedir. Siyahı ise zayıflığı yok.
Karpov, konumunu güçlendirme planı kurar.
Fa7 ile a-hattını kapatmak ve fili koruyarak taşlarını bu hatta yoğunlaştırmak gibi. Fakat bunun yeterli olduğunu söyleyemeyiz.
Bu fikir şah kanadındaki tehditlerle ve rakip taşların sıkıştırılması ile birleştirilmelidir.
24.Fa7! Ae8
Oyunda siyah yavaş yavaş kötü duruma düşüyor.
25.Fc2 Ac7 26.Kae1 Ve7 27.Fb1 Fe8 28.Ae2 Ad8 29.Ah2 Fg7 30.f4
Beyaz, rakip atın e5’e gelememesi için hızlı bir şekilde bu hamleyi yapıyor.
30…f6
Beyaz rakip taşları sıkıştırıyor. Siyah beklemede.
31.f5 g5
32.Fc2
32…Ff7 33.Ag3 Ab7 34.Fd1 h6 35.Fh5! Ve8 36.Vd1 Ad8 37.Ka3 Şf8 38.K1a2 Şg8 39.Ag4 Şf8
Siyah h5’i f6’daki çataldan dolayı alamaz. 40.Ae3 Şg8 41.Ff7 Af7 42.Vh5 Ad8 43.Vg6!h5 veya f5’e yerleşecek atlar g6’daki piyonla beraber oldukça kuvvetli tehditler oluşturur.
43…Şf8 44.Ah5!
1-0
Janovski – Capablanca, New York, 1916
1.d4 Af6 2.Af3 d5 3.c4 c6 4.Ac3 Ff5 5.Vb3 Vb6 6.vb6 ab 7.cd Ad5 8.Ad5 cd 9.e3 Ac6 10.Fd2 ve 10…Fd7!! Capablanca b6-b5 sürüp atını c4’e yerleştirmeye çalışıyor.
12…Aa5 13.Ac3 b5 14.Ff1 b4 15.Ab5 Şd8 16.Af3 Ac4Capablanca’ nın planı siyaha belirgin bir üstünlük getirdi.
17.Fc4 dc 18.Ad6 Fd6 19.ed6 Fc6 20.Ae5 Fh1 21.Af7 Şe8 22.Ah8 Fe4 23.d5 ed 24.Fd4 Af6 25.Şd2 Şd7 ve siyah rahat bir şekilde piyon üstünlüğünü kazanca çevirir.
Aynı dersin 2. bölümüne devam etmek için buraya tıklayabilirsiniz.
